De geschiedenis van Malburgen gaat eeuwen terug. Malburgen wordt voor het eerst genoemd in de 12e eeuw. De naam is waarschijnlijk terug te voeren tot het Germaanse 'Mathla', wat volksvergadering of gerechtsplaats betekent, samengevoegd met 'berg' in de betekenis van 'hoogte, heuvel'. Oorspronkelijk is het dus de heuvel waar rechtspraak plaatsvond.

De bewoning van Malburgen concentreerde zich op de stroomruggenplugin-autotooltip__plain plugin-autotooltip_big Stroomruggen zijn gevormd in de tijd dat de rivieren nog niet bedijkt waren, dus voor de 12e eeuw. Bij hoge afvoer stroomde de rivier over en werden de meegevoerde sedimenten afgezet in het overstroomde land, daar waar de stroomsnelheden laag waren. De meegevoerde sedimenten bestaan uit zand, slib en klei. Het zand is het zwaarste en dat werd direct naast de rivier afgezet, waar nog wat stroom is. Omdat zand niet veel inklinkt, werden dit de hogere stroomruggen, waar later de dijken op zijn gebouwd. Slib en klei zijn veel fijner en die bezinken pas bij veel lagere stroomsnelheden, dus verder van de rivier vandaan. Dat fijne materiaal consolideert ook veel sterker dan zand (het water gaat er maar heel langzaam uit), en dus is de inklinking veel groter. Daardoor ontstonden verder weg van de rivier de zogenaamde komgronden. De Betuwe bestaat grotendeels uit deze zware, moeilijk te bewerken komgronden. Daar was het ook altijd drassig. Bewoning concentreerde zich daarom op de stroomruggen direct naast de rivier. De komgronden zijn pas veel later bewoond en verder ontgonnen. van de Rijn.
De mensen woonden in boerderijen op verhogingen zoals de boerderijen Jermelo en de Koppe. En er was een nederzetting Malberghen met kerk en kasteel. De kerk was gewijd aan Sint Margaretha¹⁾, de heilige waarnaar de Sint Margarethaschool aan de Graslaan is genoemd. Verder was er een hof te Malburgen.
Vermoedelijk lag het oude kerkdorpje met kasteel tegenover de Nieuwe Haven. De locatie van de hof van Malburgen is niet bekend.
Na de 15e eeuw liep de bewoning van Malburgen terug. De kerk werd in de Tachtigjarige Oorlog verwoest en niet meer opgebouwd, het kasteel werd in de 16e eeuw verlaten en verdween langzaam maar zeker in de Rijn door afslag van de Rijnoever. Uiteindelijk verlieten ook de laatste bewoners Malburgen.

De Meldestraat en de Zeegsingel liggen waar vroeger de grens van Arnhem aan deze zijde van de rivier was. De lange groene gordel is een herinnering aan het polderland.

De naam Zeegsingel verwijst naar de Zeeg, een wetering in de polder Malburgen, het restant van een voormalige (de middelste) Rijnbedding. Een mooie lange lijn.

De Van Berkumstraat is genoemd naar George van Berkum, een 19e-eeuws aannemer die woonde naast de Sabelspoort. Hij maakte in 1875 voor de aanleg van de spoorlijn naar Nijmegen plannen voor bebouwing in de Malburgse polder door verlegging van de Rijn.

De Middelgraaflaan en het Middelgraafpad herinneren aan de Middelgraaf, een van de grotere afwateringsloten in de polder ('graaf' betekent sloot).

Als wijk van Arnhem heeft Malburgen een relatief jonge geschiedenis.
Begin jaren '30 van de vorige eeuw wilde Arnhem - vanwege gebrek aan bouwlocaties in de overige delen van de stad - uitbreiden aan de overkant van de Rijn. Na de bouw van de Rijnbrug in 1935 werd in 1937 daadwerkelijk met die uitbreiding begonnen in de wijken Malburgen Oost en West.

Voordat de bouw van de nieuwe wijk mogelijk was moest het gebied van Malburgen en Meinerswijk worden ingepolderd. De bandijk van de Over-Betuwe lag op 2 kilometer afstand van de Rijn; om de polders watervrij te maken moest een dijk veel dichter bij de rivier gelegd worden. Dat gebeurde voor de bouw van de nieuwe brug omdat de weg naar Nijmegen zo op maaiveldhoogte kon worden aangelegd en de toekomstige woonwijk niet in tweeën zou worden gedeeld door een weg op een dijk. Arnhem heeft daarop meegelift!

Pieter Verhagen, stedenbouwkundige van het Bureau Granpré Molière, Verhagen, Kok, tekende voor het ontwerp. In het plan was het landschap leidend: Malburgen zou een tuindorp worden met veel groen en water en een naar buiten uitwaaierend stratenpatroon; en met eengezinshuizen en beneden- en bovenwoningen, alleen bescheiden rijtjeshuizen, bijna geen gestapelde bouw.
Het moest een wijk worden waar 18.000 huishoudens onderdak zouden vinden.

Bij het begin van de Tweede Wereldoorlog waren er 360 huizen gebouwd, in West in de omgeving van de Sleedoornlaan (parallel aan de Nijmeegseweg), de Hazelaarstraat en de Haagdoornstraatplugin-autotooltip__plain plugin-autotooltip_big Let op het verschil in uitstraling: de Sleedoornlaan ligt aan de rand van Zuid waar men de stad binnenkomt; daar dus de mooie huizen; daar tegenover de Hazelaarstraat met eenvoudige huizen., in Oost een langgerekte huizenrij langs de Huissensestraat tot aan Groene Weide met verder de Dotterlaan, Orchislaan, Distellaan, Suikerland, Ranonkelstraat, Veronicastraat, Graslaan, Veerpolderstraat, Groene Weide, Forelstraat en Goudwindestraat.
Ook waren er winkels, scholen en kerken.
Tijdens de oorlog werd er vrijwel niet gebouwd, doordat de in 1935 in gebruik genomen brug op 10 mei 1940 door de Nederlandse defensie was opgeblazen en pas eind 1943 was hersteld.

De NV Bouw- en Exploitatiemaatschappij Arnhem-Zuid had bij de ontwikkeling een belangrijke rol.

Het ontwerp van de wijk en de bebouwing van Malburgen Oost en West had alle kenmerken van de toen nieuwe stroming in de Nederlandse stedenbouw, de Delftse School. Het bestond bijna helemaal uit bescheiden rijtjes van kleine, bijna anonieme huizen (weliswaar Delftse school, maar dan goedkoop). De gebouwen van Kerk en Staat daarentegen waren imposant en opvallend; zij waren ook gesitueerd op een prominenten plaats, aan het eind van lange zichtassen en op hoeken van belangrijke wegen.

De Sacramentskerk was in Romaanse rondbogenstijl met Gotische elementen (onder andere de vensters) overeenkomend met de principes van de Delftse School.
Voorbeelden van woningen gebouwd volgens de Delftse School zijn de huizen aan de Laurentiuslaan en aan de Klaproosstraat.
Ook de 4-hoge portiekflats aan de Lisdoddelaan vertonen kenmerken van de Delftse School.
En er zijn (zeer eenvoudige) Delftse School-huizen te zien aan de Grondelstraat, de Goudwindestraat en de Forelstraat.

Arnhemmers stonden nog niet in de rij om van Noord naar Zuid te verhuizen. Een echte Arnhemmer verhuist niet naar Zuid, werd vaak gedacht en ook gezegd.
Wonen in de vlakke, winderige polder vond men niet aantrekkelijk.
Om de huizen toch bewoond te krijgen, werd reclame gemaakt voor de nieuwe huizen in Zuid. Met gratis stoffering in de woningen probeerde men mensen te lokken. Een reclamecampagne werd opgezet met de slogan “Kom over de brug…. Arnhem-Zuid wacht u!”. Een vrachtwagen met aanhanger en reclamebord deed hiervoor dienst. Ook liet men op een kaartje zien, dat ‘Zuid’ het dichtst van alle wijken bij het centrum van de stad lag, namelijk minder dan een kilometer.

Malburgen telde aan het begin van de oorlog ongeveer 1500 inwoners.

Begin 1940 zouden ook stadsbussen naar Malburgen gaan rijden, maar dat plan ging vanwege de vernietiging van de Rijnbrug in mei 1940 niet door; de al bestelde bussen zijn door de Duitsers in beslag genomen.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd er dus nog weinig gebouwd, nog wel wat in de Vissenbuurt en Kruidenbuurt. Na september 1944 werd de bouw volledig gestopt.

Op 22 februari 1944 bombardeerden Amerikaanse vliegtuigen de steden Nijmegen, Enschede, Zutphen en Arnhem. Bij dit bombardement, dat lange tijd een vergissingsbombardementplugin-autotooltip__plain plugin-autotooltip_bigVan een vergissing was geen sprake. Omdat de Duitse doelen door slecht weer niet bereikbaar waren, werden de Amerikaanse vliegtuigen terug geroepen naar de bases in Engeland. Onderweg moesten zij hun lading bommen ergens kwijt. Waar moest de bemanning zelf bepalen is genoemd, werden vooral het industriegebiedplugin-autotooltip__plain plugin-autotooltip_bigde gasfabriek aan de Westervoortsedijk en het spoorwegemplacement ten oosten van het stadscentrum en de woningen eromheenplugin-autotooltip__plain plugin-autotooltip_big in Rijnwijk, de Verschuerwijk en het Broek geraakt, maar ook van de huizen in de Haagdoornstraat, de Hazelaarstraat en de Wilgenlaan werden er 25 helemaal verwoest en 23 ernstig beschadigd. Hierbij vielen in Arnhem 57plugin-autotooltip__plain plugin-autotooltip_bigIn Nijmegen was het aantal slachtoffers 750, en was de schade nog veel groter doden .

Tijdens Operatie Market Garden lag Malburgen in de frontlinie. De luchtlandingstroepen moesten de Rijnbrug vanuit het noorden bezetten terwijl het geallieerde leger vanuit het zuiden optrok. Als enige eenheid van de gelande Britse troepen slaagde het bataljon van John Frost erin de noordzijde van de brug te veroveren. Hierna kwamen zij van twee kanten onder Duits vuur te liggen: van de Duitsers die de zuidzijde van de brug in handen hadden en van de Duitsers die vanaf het noorden het centrum van Arnhem heroverden. Uiteindelijk kwamen de geallieerden uit het zuiden te laat om de brug in handen te nemen. Om te voorkomen dat Duitsers hun posities in de Betuwe weer in zouden nemen, is de brug op 7 oktober 1944 (3 weken na de start van Market Garden!) vernietigd door de RAF en de USAAF. Ook de (nog in aanbouw zijnde) wijk Malburgen met zo’n 400 woningen werd voor een groot deel vernietigd tijdens de bombardementen.
Malburgen bleef tot april 1945 in handen van de Duitsers, terwijl de geallieerden in Elst zaten.
Malburgen was bezaaid met bomkraters die na de oorlog weer gedicht zijn.

Op een eigen pagina is informatie opgenomen over Hotel Zuid en dokter Drost.

Na de oorlog werden de vooroorlogse ideeën over de stadsplanning van Arnhem Zuid opzij geschoven; er. Er was een groot tekort aan woningen, er moest gebouwd worden, veel en vlug. Er werd veel veranderd in de plannen; en er vond een grote verdichting plaats. Dit resulteerde in veel en goedkope woningen. Schoon gebikte puinstenen uit de vernietigde binnenstad van Arnhem werden onder andere gebruikt voor de bouw van deze woningen vlak na de oorlog.

Een deel van de verwoeste huizen is weer in dezelfde stijl opgebouwd.
Daarnaast kwam er veel nieuwbouw. Tijdens de jaren ’50 en ’60 groeide de wijk Malburgen explosief met middenstands- en arbeiderswoningen, in opdracht gebouwd en verhuurd door de toen nog gemeentelijke Dienst Volkshuisvesting Arnhem. Naast heel veel kleine laagbouwwoningen verscheen ook de eerste hoogbouw van Malburgen, de portiekflats van 3- en 4-hoog, zoals aan de Huissensestraat en aan de Gelderse Rooslaan (de hoge galerijflats zijn van later datum), de Hoefbladlaan, de Dovenetellaan en de straten daartussenin.

Eind jaren 1960 trokken veel bewoners uit de middengroepen weg naar andere wijken, zoals Cranevelt en Presikhaaf.

Aan het eind van de 20e eeuw zijn gemeente en woningcorporatie Volkshuisvesting begonnen met het opknappen van de wijken Malburgen-Oost en -West. Een deel van de woningen is gerenoveerd, maar ook is een deel afgebroken, onder meer veel portiekflats, en vervangen door nieuwbouw (zowel eengezinswoningen als flatgebouwen; met name langs de Huissensestraat is dat zichtbaar, maar ook verdwenen flats bij het verlengde van de Dovenetellaan, de Meldestraat en Zeegsingel en langs de Nijmeegseweg).
Daarnaast zette de gemeente samen met bewoners (Wijkplatform Malburgen & werkgroepen) en Volkshuisvesting ook in op sociale vernieuwing: betere en meer (sociale) voorzieningen, behoud van groen en water, gemêleerde bouw van zowel koop als huur en daarbij inspraak voor de bewoners (de Malburgse Manier genoemd).

Deze grootscheepse en ingrijpende stadsrenovatie is uitgevoerd met hulp van de zogenaamde Vogelaargelden. Minister Ella Vogelaar (1949-2019) was in de jaren 2007 en 2008 op het Ministerie van VROM minister zonder portefeuille van Wonen, Wijken en Integratie in het kabinet Balkenende IV namens de Partij van de Arbeid. Zij introduceerde een lijst met 40 probleemwijken, waaronder vier in Arnhem. Vanwege de stapeling van sociale, fysieke en economische problemen in deze woonwijken en -buurten investeerde de rijksoverheid er extra geld in. Het was de bedoeling dat de lokale overheden en andere instanties zoals woningbouwcorporaties en welzijnsorganisaties samenwerkten bij de besteding van dit geld en het opstellen en uitvoeren van verbeterplannen. Malburgen Oost en West heeft van dit project geprofiteerd.

Er is al veel veranderd in Malburgen. Maar ook de omgeving Nijmeegseweg zal nog worden aangepakt. In november 2020 is het Concept Stedebouwkundigplan Nijmeegseweg gepresenteerd.

Uitgangspunt van dit plan is het behoud van bestaand groen en toevoeging van veel nieuwe groene elementen, daarmee voortbouwend op de historie van Malburgen, waar immers het idee ooit was om de wijk Malburgen op te zetten als zogenaamde tuinwijk (tuinstad).
Het meest eruit springende groene element in het plan is het De Monchypark. Het park komt te liggen tegenover Hotel Zuid doorlopend tot aan de Dotterlaan met veel ruimte voor spelen. Aan het einde, in de hoek met de Veldbloemenlaan zou een lage woontoren moeten komen, omgeven met water, en aan de rand aan de kant van de Huissensestraat een middelhoge woontoren van 6-8 verdiepingen. In het park komen verschillende hoogte verschillen (glooiende heuvels van enkele meters hoog), om de vlakheid uit dit gebied te halen, maar ook om hiermee het zicht op het vele verkeer op de Nijmeegseweg vanuit verschillende hoeken weg te halen.
Verder is er via de heuvels in het toekomstige Monchypark een loop- en fietsbrug tussen Oost en West gedacht.
Onderdeel van het plan is ook de versmalling van de Nijmeegseweg (en dus de middenberm) om hiermee beide wijkhelften dichter bij elkaar te kunnen brengen, aan weerszijden van de Nijmeegseweg hierdoor ook meer ruimte voor groen en om een soort van stadsallee (wel van vier rijbanen) te creëren.

Het hele proces zal rond 2040 afgerond zijn.

In de rubriek “Arnhem voor eeuwig” van de Gelderlander beschrijft Peter Bloemendaal aan de hand van een oude foto het leven in Arnhem in vroeger dagen. Deze aflevering gaat over de geschiedenis van Malburgen:
Wonen op kasteelgrond

In de zomer van 2018 werd door de extreem lage waterstand van de Rijn bij de steiger van Jason in de Nieuw Haven een stenen kop gevonden. Een onderzoeksgroepje, gelieerd aan de Facebook-pagina Oud-Arnhem, ging op zoek naar de herkomst van deze kop. Hun (goed onderbouwde) conclusie is dat het gaat om de kop van een beeld van Sint Margaretha dat afkomstig is uit de kerk van de Sint Margaretha parochie in de nederzetting Malberghen. De beschadigingen zouden heel goed ontstaan kunnen zijn tijdens de beeldenstorm in 1586.