Het oude postkantoor

Het postkantoor aan het Jansplein is een van de meest karakteristieke gebouwen in Arnhem.
Het eerste deel van het oorspronkelijk symmetrische, postkantoorgebouw is ontworpen door de Rijksbouwmeester C.H. Petersplugin-autotooltip__plain plugin-autotooltip_bigUit wikipedia: In 1876 werd Peters benoemd tot Rijksbouwkundige voor de Gebouwen van Financiën. Zijn officiële taak werd het ontwerpen van post- en telegraafkantoren, waaraan sinds de invoering van de Postwet in 1870 een grote behoefte bestond. Zijn bureau – inmiddels als Rijksbouwmeester, was in het laatste kwart van de 19e eeuw verantwoordelijk voor het ontwerp van ongeveer veertig postkantoren. In eerste instantie zijn deze steeds uitgevoerd in de door Cuypers gepromote neogotische stijl met renaissance-invloeden. Geleidelijk liet hij zich steeds meer inspireren door de Groningse romanogotiek uit de 13e eeuw, wat vooral tot uiting kwam in met nissen versierde topgevels; de invloed van de renaissance nam af, al verdween deze nooit helemaal uit zijn werk. Het hoofdpostkantoor in Amsterdam uit 1895-1899 geldt als Peters' belangrijkste en meest extravagante bouwwerk. Enkele andere postkantoren van zijn hand zijn, naast dit kantoor, die van Deventer, Groningen, Haarlem en Leeuwarden. Ook het stationspostkantoor in Arnhem, nu te vinden in Klarendal, is een ontwerp van Peters. (1847-1932) en voltooid in 1889.

Het is opgetrokken in een neogotische stijl met sterke invloeden van de zgn. Hanzegotiek, gecombineerd met vormen uit de renaissance. Peters gaf in dit pand aan baksteen een hoofdrol; het is een juweel van baksteenarchitectuur.
De stijl waarin dit pand is opgetrokken, werd later bekend als postkantorengotiek.

De posterijen in Arnhem hebben een eeuwenlange voorgeschiedenis, die verbonden is aan de ontwikkeling van het Nederlandse postwezen in het algemeen maar nadrukkelijk ook aan de geschiedenis van het postkantoor aan het Jansplein in het bijzonder.
In de tweede helft van de 19e eeuw werd het noodzakelijk dat een nieuw hoofdpostkantoor aan het Jansplein werd gerealiseerd. Het paste in de ontwikkeling van de posterijen in die tijd, de verandering naar een diensten verlenend bedrijf. Natuurlijk ook in de ontwikkeling van Arnhem zelf tot een grote en welvarende stad; de behoefte aan een ruim en statig gebouw was daardoor groot. De goedkeuring van het bouwplan van C.H. Peters vond plaats op 18 februari 1888. De opdracht tot de bouw werd gegund aan K. Otten uit Meppel.
Op 26 april 1890 werd het gebouw officieel geopend.
Na constatering van de slechte toestand van de pinakels op de topgevels werd in 1897 groot onderhoud verricht en in 1908 zijn aan de westzijde van het gebouw nog drie traveeën aangebouwd.

In de gevels van oranjerode verblendsteen zijn talloze en zeer fraaie sierelementen te ontdekken. Hiervoor is gebruik gemaakt van gele verblendsteen (boven de vensters), groene verglaasde baksteen (speklagen), verschillende soorten profielstenen (omlijstingen van toegangen en vensters) en al dan niet geverfde terracotta (rond de voormalige klok bij de brievenbus, boven de linkeringang, boven de vensters).

De noordgevel was eerst 36 m lang en tot aan de top van het dak 19.5 m hoog; hij bestond aanvankelijk uit twaalf traveeën¹⁾. Sinds de uitbreiding in 1908 bestaat het pand uit vijftien traveeën met een lengte van circa 40 m.

Geheel links, in het eerste travee, bevindt zich de deur naar de toenmalige directeurswoning. Hierboven zijn kantelen²⁾ geplaatst, waaronder in geel-geglazuurd reliëf tegen een groene achtergrond een wapenschild van de posterijen te zien is: een gevleugeld wiel met daaromheen een posthoorn, geflankeerd door plantenmotieven met daarin aan beide buitenzijden een postduif.
De ingang voor het publiek bevond zich eerst geheel rechts, en is als gevolg van de uitbreiding meer naar het midden terecht gekomen. Deze ingang is op dezelfde wijze vorm gegeven als de linker ingang. Boven de deur staat in geel-geglazuurde letters in reliëf op een blauwe achtergrond POSTKANTOOR.

De brievenbus, aangebracht in het vijfde travee, is uitgevoerd in bruin geglazuurde baksteen met zwart-granieten banden.

In de overige traveeën zijn eenvoudige hoge en smalle ramen geplaatst. Boven ieder raam is een klaverbladboog geconstrueerd in afwisselend geel- en groen-geglazuurde baksteen met aan de twee uiteinden die naar binnen wijzen, hoofdjes in rode baksteen. Onder de boog zijn drie rechthoeken te zien, gevuld met plantenmotieven, geheel in rode baksteen. Hiervan is de middelste rechthoek iets groter. Op de vlakken naast de bogen zijn wapenschildjes aangebracht met daarop een gele leeuw op een groen veld.
De traveeën worden van elkaar gescheiden door vlakke pilasters³⁾ met op de hoeken colonnetten⁴⁾.
Deze muurpijlers lopen door tot boven de vensters van de verdieping en worden op de scheiding tussen de etages onderbroken. Hier zijn kleine aapachtige duivelfiguurtjes geplaatst. Op de verdieping zijn de muurpijlers voorzien van een ronde verticale sleuf: een hollijst. Boven de vensters van de verdieping worden de muurpijlers door bogen met elkaar verbonden. In het midden van iedere boog is een rood bakstenen kinderhoofd geplaatst.

De dakgoot wordt ondersteund door een uitstekende rondboogfries⁵⁾, gedecoreerd met schelpvormen.

Op het 3e, het 6e tot en met 8e en in het midden van het 10e en 11e fries is de dakgoot onderbroken. Hier zijn drie dakkapellen geplaatst.
De middelste dakkapel bestaat uit een grote topgevel met twee hoge, smalle ramen, die in drie trappen omhoog loopt. Iedere trap is gedecoreerd met een pinakel⁶⁾ aan de buitenzijde. In het midden van de bovenste trap staat een gebeeldhouwd leeuwtje.
Links en rechts van deze topgevel staan kleinere dakkapellen, op dezelfde wijze gedecoreerd, maar slechts in twee trappen oplopend.

Tussen de buitenzijden en de drie dakkapellen in zijn vier kleine dakramen geplaatst.

Het gebouw is in rode baksteen uitgevoerd en heeft over de gehele lengte horizontale banden van groen-geglazuurde baksteen. Deze banden benadrukken de lengterichting. Om ook de verticaliteit, de hoogte van het gebouw duidelijk te maken, heeft de architect de lange smalle muurpijlers ontworpen. Ook het doorbreken van de dakgoot voor de plaatsing van de dakkapellen heeft dit doel. En ook de hoge, smalle vensters, de schoorstenen en het doorlopen van de muurpijlers in de pinakels.

Naast de vensters, op de schalken ⁷⁾ ter hoogte van de bovenkant van de ramen zitten de 36 kleine terracotta aapjes. Zij verbeelden horen, zien en zwijgen: een onmisbare deugd voor een communicatiebedrijf!

De oostgevel bestaat uit zeven traveeën van dezelfde breedte als de noordgevel. De eerste vijf volgen de opbouw van de voorzijde.
Het zesde travee bevat het trappenhuis. De ramen van de begane grond laten een trapsgewijze uitkraging zien die de uitbouw op de verdieping ondersteunt, een hangende erker, die oorspronkelijk bedoeld was om de trap naar de directeurswoning te verhullen. In deze driekantige uitbouw bevindt zich in iedere zijde een hoog smal raam.
In het zevende en laatste travee bevindt zich een blinde muur met op de verdieping, vlak onder de boog een grote rozet met de Nederlandse leeuw, in geel-geglazuurd reliëf op een groene achtergrond.
In het derde travee wordt de dakgoot doorbroken door een dakkapel bekroond met pinakels, gelijk aan de twee kapellen van de voorzijde. Boven het zesde en zevende travee is een topgevel geplaatst, die in drie trappen omhoog loopt en eveneens met pinakels is bekroond. Links naast de zijvleugel bevindt zich de inrijpoort.
Aan de zijgevel is in sierlijke vergulde cijfers 1888 te lezen met een fraai gesmeed rozetanker als achtergrond.
De totale breedte van de oostgevel is circa 20 m.

De zuidgevel is rijk versierd met zes smeedijzeren muurankers en metselwerkpatronen van ruitmotieven van groen-geglazuurde bakstenen op een grotendeels blinde muur. Ook hier bevinden zich torentjes met pinakels en een drietraps topgevel met twee hoge smalle ramen.

Het interieur was oorspronkelijk rijk versierd was met glas-in-loodramen, ribgewelf, kruisboogplafonds, zuilengalerijen. Hiervan is vrijwel niets bewaard gebleven bij de diverse verbouwingen die hebben plaatsgevonden en door de verschillende bestemmingen die het gebouw na beëindiging van de functie als postkantoor heeft gekregen.

Het oude postkantoor is gebouwd op de plaats waar eerder Huize Kellesteyn stond. Van dat huis zijn verschillende notabelen eigenaar geweest, zoals jonkheer Johan van Arnhem, lid van een zeer rijke familie (al vermeld in 1621) en Robert van Arnhem die het huis jaren later verkocht aan mr. Hendrick van Eck, burgemeester van Arnhem.
Op het einde van de 19e eeuw was het huis in bezit van Bernard Friedrich baron Van Verschuer, die het in 1848 had gekocht van de erven van Maria Wilhelmina baronesse Van Eck.
Huize Kellesteyn werd in 1883 gekocht door de Staat der Nederlanden.

Realisatie van het bouwplan liep vertraging op, omdat mej. S. d’Artillac Brill het hoofdgebouw van het huis Kellesteyn huurde en daarin een kleuterschool had gevestigd. Voor het einde van de huurtijd werd zij door de Staat verzocht het pand te verlaten en toen ontstonden er problemen. Zij eiste in 1886 een schadevergoeding van f 600. Deze schadevergoeding is overigens nooit betaald.

Oorspronkelijk stond naast het postkantoor een woonhuis. De Staat was in 1883 vergeten dit woonhuis ook op te kopen. In 1905 kon de oorspronkelijk gedachte breedte alsnog worden gerealiseerd, toen het woonhuis rechts te koop werd aangeboden. De Staat kocht het op, sloopte het woonhuis, en bouwde vervolgens het deel van het postkantoor naast de rechter ingang, waarmee het pand de omvang kreeg die we vandaag de dag nog steeds kunnen zien.

In de volksmond werd het gebouw na de oplevering wel de ‘apenrots’ genoemd. Die naam heeft het uiteraard te danken aan de aapjes op de gevel.

Nadat in 2004 Elizen Vastgoed BV uit Twello eigenaar van het gebouw was geworden is in 2009 boekhandel Selexyz Dekker van de Vegt erin gevestigd, later Polare (ontstaan bij een fusie tussen Selexyz en De Slegte). In die periode was tevens een filiaal van La Place in het pand gehuisvest.
Op 1 april 2014 ging Polare failliet en kwam het Postkantoor weer leeg te staan.

In februari 2015 werd aangekondigd, dat de particuliere hogeschool Bernard Lievegoed University in september van dat jaar het voormalige postkantoor wilde betrekken om daar opleidingen te verzorgen. Deze universiteit is in 2012 voortgekomen uit de Vrije Hogeschool en zou van Driebergen naar Arnhem verhuizen. Eerder was ook al bekend gemaakt dat deze universiteit de Eusebiuskerk als locatie wilde gaan gebruiken.
Uiteindelijk ging de verhuizing niet door vanwege een grote brand op de hoofdvestiging in Driebergen, kort na de eerdere aankondiging van de verhuizing, als gevolg waarvan de instelling werd opgeheven.

In mei 2017 opende ’t Taphuys, er haar deuren. Een horecagelegenheid waar men zelf bier of wijn kan tappen of schenken.

Dit pand is aangewezen als rijksmonument.
Op de site Rijksmonumenten.nl vind je foto's.

Deze afleveringen van Verliefd op Arnhem gaan over dit gebouw:
Een kathedraal voor het postbedrijf
Van postkantoor tot ’t Taphuys

• De geschiedenis van de Arnhemse Posterijen en het hoofdpostkantoor op het Jansplein, M. Kleijnen en P. Malcontent, 1988
• Arneym.nl