Deze pagina moet nog bewerkt worden

Nadat koning Willem 1 in 1829 toestemming had verleend om de hoofdwal van de vestingwerken te slechten kreeg Arnhem de mogelijkheid om zich buiten de muren uit te breiden. Eén van de eerste projecten waren de aanleg van het Willemsplein en de drie buiten- en binnensingels waaraan huizen voor de elite werden gebouwd. Daar het stadsbestuur alles in het werk stelde om rijke burgers naar Arnhem te lokken stonden er in 1853 al zo’n 90 villa’s voor hen klaar, Arnhem voerde een zeer liberaal beleid!
Tussen 1830 en 1880 verdrievoudigde het aantal inwoners van 13.000 naar 40.000 dus er moesten snel en in korte tijd veel woningen worden gebouwd. Voor de bouwvakkers, de dienstboden, de tuinlieden en ander huispersoneel was woonruimte nodig evenals voor de ongeschoolde arbeiders die i.v.m. de grote bouwprojecten massaal naar de stad trokken. Denk daarbij aan de sloop van de vestingwallen, de bouw van Musis Sacrum in 1847, de aanleg van de spoordijken vanaf ca. 1840, maar ook aan het verzetten van grond om de bodem bouwrijp te maken voor de nieuw te bouwen woningen in de buitengebieden.
De nieuwe arbeidersonderkomens lagen in Klarendal, de Weerdjes, de Ruiterstraat en de Rietebeek verstopt achter de villa’s en de spoordijk en ontstonden uit particulier initiatief. Het stadsbestuur bekommerde zich nauwelijks om het welzijn van de arbeiders en de allerarmsten.
Na het midden van de 19de eeuw werd door de overheid voor het eerst onderzoek gedaan naar de huisvesting en het welzijn van de bewoners in de troosteloze en vervuilde krottenwijken waar het aan alle basale behoeften zoals voldoende ruimte, sanitaire voorzieningen, riolering en behoorlijke bestrating ontbrak. Besmettelijke ziekten eisten dan ook regelmatig hun tol.
Na de cholera - en tyfus epidemieën van 1888 die ook in Klarendal veel slachtoffers maakten besloot het stadsbestuur in 1890 de wijk te saneren en startte in 1892 met de aankoop en sloop van krotwoningen die her en der verspreid lagen om daarvoor in de plaats goede woningen in een nieuw stratenplan op de vrij gekomen ruimte te kunnen bouwen.
Toch was er al in 1853 op initiatief van enkele Arnhemse vooraanstaanden een vereniging tot het verschaffen van geschikte arbeiderswoningen, genaamd De Commissie, gesticht. Deze vereniging wilde echter niet op de eerste plaats de woningnood verzachten maar dacht via de bouw van arbeiderswoningen aantrekkelijke beleggingswinsten te kunnen boeken.
In 1894 werd Openbaar Belang opgericht die kort daarna 66 woningen bouwde op de van de gemeente gekochte bouwpercelen waarvan de eersten in 1896 werden opgeleverd.
De volgende wetgeving in de 2de helft van de 19de eeuw heeft mede aan de basis gestaan van verbetering van welzijn van de minstbedeelden.

1. het kinderwetje van van Houten dat in 1874 kinderarbeid beneden 12 jaar verbood; er werkten al kinderen van 5 jaar hele dagen in de steenfabrieken, op het land in de tabaksbouw, in de stoombandfabriek (de eerste grote fabriek in Arnhem) en in veel kleine bedrijfjes
2. de leerplichtwet van 1900
3. de woningwet van 1901

De rond 1900 gestichte woningcorporaties die sociale woningbouw als doelstelling hadden en de vakbonden die in de tweede helft van de 19de eeuw opkwamen leverden echter het grootste aandeel bij de aanpak van verbetering van de werk- en leefomstandigheden van de arbeider.

Na afbraak van de krotten werd op de vrijgekomen terreinen een nieuw rechthoekig stratenpatroon geïntroduceerd. Dit stedenbouwkundige concept was afkomstig van de hand van J.W.C. Tellegen die directeur Gemeente werken Arnhem was van 1891 tot 1901. Hij rekende hiermee af met de rommelige bebouwing die zonder enige planning als een bonte lappendeken het beeld in het verleden bepaalde. In zijn ontwerp werd rekening gehouden met de zonlichttoetreding door waar mogelijk rechte straten in een noord-zuid richting te situeren. Tellegen was de belangrijkste motor achter deze eerste grote saneringsoperatie.

Deze aflevering van “Arnhem voor Eeuwig” gaat over de geschiedenis van Klarendal
Klarendal: saamhorigheid en soms een opstand