Gebruikershulpmiddelen
Dit is een oude revisie van het document!
WILLEM DIEHL 1876-1959
Algemeen
In de jaren rondom 1900 werd in Arnhem de gemeentepolitiek, met name op het gebied van de stadsontwikkeling, beheerst door het ideaal om van Arnhem een luxueuze en pittoreske woonplaats te maken voor met name de midden- en hogere klassen van de maatschappij. Bij het realiseren van dit ideaal richtte men zich onder meer op de wijken als de Transvaalbuurt en de Burgemeesterswijk. Willem Diehl is een van de architecten die in het begin van de 20ste eeuw met de door hem ontworpen gebouwen invulling heeft gegeven aan dit ideaal.
Na zijn opleiding in Den Haag is hij in Antwerpen en Brussel werkzaam geweest. Zowel tijdens zijn opleiding als zijn Belgische tijd kwam hij veel in aanraking met buitenlandse stromingen als de Art Nouveau. Zo heeft hij in Antwerpen samengewerkt met Emile van Averbeke, een architect die veel Antwerpse gebouwen op zijn naam heeft staan (Diehl’s echtgenote was een zus van Van Averbeke). Dit alles heeft hem en zijn stijl sterk gevormd.
Zijn eerste opdracht in Arnhem was die voor de entree van de Tentoonstelling van Toegepaste Moderne Kunst bij Musis Sacrum (in 1902). In diezelfde tijd ontwierp hij ook een kiosk annex wachtlokaal voor de paardentram naar Velp bij de Velperpoort. In verband met de opdracht voor de entree vestigde Diehl zich in Arnhem. Hij kwam hier in aanraking met de Arnhemse industrieel Hendrik Kooij jr die aan de leiding stond van de Maatschappij tot exploitatie van het Landgoed Sonsbeek. Deze maatschappij maakte het Diehl mogelijk een groot deel van de bebouwing inde Transvaalbuurt te ontwerpen.
Zijn eerste ontwerpen mogen rustig “uitbundig” genoemd worden. De ontwerpen van na circa 1907 zijn veel soberder. Dit houdt zeer waarschijnlijk verband met het behoudende karakter van Arnhem en de Arnhemmers: zij wilden dat Arnhem een rustige en pittoreske woonplaats was en niet een toonbeeld van avant-gardistische architectuur. Ook was er veel kritiek op de mengelmoes aan bouwstijlen in dat deel van de stad. Geleidelijk ging hij zo over tot het gebruik van de “cottage-stijl”, die hij aanpaste aan de stedelijke omgeving door de schaal van het ontwerp te vergroten, de woningen aaneengesloten in een rij of bouwblok te ontwerpen en meer inde hoogte dan in de breedte te bouwen.
Na 1915 veranderden de locaties en de aard van de opdrachten. Het waren vrijwel allemaal bedrijfspanden die in een reeds gebouwde omgeving moesten worden gebouwd. Diehl oriënteerde zich op een nieuwe vorm en paste zijn vormentaal aan. Zo zijn invloeden van Berlage in zijn ontwerpen onmiskenbaar aanwezig.
Enkele stijlkenmerken van het werk van Diehl: - grote overstekende dakgoten - (vooral onder de dakgoten) versieringen in de vorm van cirkels, vierkantjes wybertjes, visgraatmotief in de kleuren zwart-wit of groen-wit - Dakkapellen op woonhuizen in zweepslagmotief - Hoefijzermotief (in de balkons van de woonhuizen en het cassettenplafond van Luxor) - Gebruik van nepschoorstenen en pironnen - Asymmetrische voorgevel - Hergebruik van eerdere ontwerpen
Diehl schakelde ook wel andere kunstenaars in om van zijn ontwerpen een “Gesamtkunstwerk” te maken. Zo werkten Gijs Jacobs van den Hof, W.C. Brouwer, J. Gidding en de firma Eysbouts uit Asten mee aan de totstandkoming van Luxor en het Vestagebouw .
Vast staat dat veel bouwwerken in Arnhem een ontwerp zijn van Willem Diehl. Het is echter niet duidelijk hoeveel dat er zijn. Het archief biedt daarover geen uitkomst omdat veel gegevens uit de periode van Diehl tijdens de Tweede Wereldoorlog verloren zijn gegaan. Vaak worden op grond van stijlkenmerken gebouwen aan Diehl toegeschreven, overigens in veel gevallen zonder dat daaraan redelijkerwijs getwijfeld hoeft te worden.
Bij vele gebouwen liet hij zijn ‘handtekening’ achter in de vorm van een gevelsteen met zijn naam erop. Deze zijn nog steeds te zien (zie foto hierna). Dit vastleggen van de naam was een gewoonte die architecten vermoedelijk in de tweede helft van de 19de eeuw hadden aangenomen om het gebouw te signeren, zoals een schilder zijn schilderijen signeert. Vooral in België is het merendeel van de Art-Nouveau-gebouwen zo gesigneerd. Diehl nam deze gewoonte mee naar Arnhem.
Door de bouwwerken van Diehl wordt op verschillende plaatsen inde stad het beeld nog altijd sterk bepaald. Ook is het werk van Diehl illustratief voor een periode in de recente geschiedenis van Arnhem.
Ontwerpen
Willem Diehl ontwierp vele huizen in Transvaalbuurt en de Burgemeesterswijk. Verder was hij verantwoordelijk voor de grote projecten, zoals hierna vermeld tussen 1911 en 1930; hiermee bepaalde hij het aanzicht van het Willemsplein. WV Ik zou hier verder willen gaan met een opsomming met adresaanduiding van de panden die we (later) in de Gilde-encyclopedie opnemen. Dan kan de volgender zin beter weg. Verdere ontwerpen van Willem Diehl bevinden zich aan de Apeldoornseweg, in de Paul Krugerstraat, aan de Velperweg, op het Bothaplein, in de Steenstraat, in de Cronjéstraat, in de Bakkerstraat en in de Kerkstraat.
Levensloop
1876 geboren in Den Haag op 25.1.1876 en overleden te Arnhem op 5.6.1959 1888 ingeschreven bij de Burgeravondschool van de Ambachtsschool in Den Haag; was toen 12 jaar oud en volgde een tweejarige opleiding tot timmerman; bij afsluiting van de opleiding werd een afzonderlijke eervolle vermelding gemaakt wegens gedrag, vlijt en vorderingen 1892-1894 studie aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag 1898 ging in Antwerpen werken op het bureau van Emile Thielens (architect Antwerpse Zoo); ontmoette bekende architect Emile van Averbeke en trouwde met zijn zus; vertrok naar Brussel, waar hij via architect George Hobé kennis nam van Italiaanse Jugendstil-architect D’Aronco 1899 korte samenwerking met architect Emile van Averbeke, totdat in 1905 laatstgenoemde een vaste betrekking neemt als ambtenaar bij de Antwerpse Stedelijke Dienst voor Gebouwen 1902 vestigde zich 6.12 in Arnhem; ging wonen in Jacob Cremerstraat en verwierf kleine opdrachten; zijn eerste opdracht was de entree van het terrein voor de Tentoonstelling van Toegepaste Moderne Kunst, die in 1903 zou worden gehouden; het werd de prelude tot Diehls werk in Arnhem 1904 eerste opdracht voor een huis was meteen groots: hoekpand Zypendaalseweg 2-3, Cronjéstraat 1, het Belderboshuis; is verantwoordelijk voor tal van kenmerkende bouwwerken in de stad die vrijwel allemaal bombardementen van WOII hebben overleefd; uitzondering hierop was café-restaurant Royal 1911 ging in een van zijn ontwerpen wonen: De La Reijstraat 11 1915 ontwerp en bouw Luxortheater 1925 ontwerp en bouw café-restaurant Royal 1930 ontwerp en bouw Gebouw Vesta
Willem Diehlprijs
Tweejaarlijks wordt de Willem Diehlprijs als architectuurprijs uitgereikt aan een project voor beste restauratie, renovatie of herbestemming in Arnhem; sinds 2009 wordt zowel een jury- als een publieksprijs vergeven; de prijs wordt uitgereikt door CASA, het Arnhemse Architectuurcentrum.
Architectuurstijl
Jugendstil / Art Nouveau. Cottage-stijl Stijl à la Berlage
Zijn kleinzoon Guido Diehl
In De Gelderlander van 8.12.2017 schrijft Harry van der Ploeg in de reeks ‘Geworteld in Arnhem’ over de kleinzoon van Willem Diehl, Guido. Deze vertelt over zijn opa dat kleine Guido een keer een glas-in-loodraam met een bal stuk schoot, waarna opa heel boos werd. Hij kon heel streng en indrukwekkend zijn, aldus kleinzoon Guido. Een potentaat was hij, hetgeen paste in die tijd en gezien de positie die hij als architect in Arnhem had.
Literatuur / websites
- Wentink, H. (1998). Willem Diehl, architect in Arnhem, Arnhemse Monumentenreeks deel 4 - De Gelderlander 8.12.2017
Paginahulpmiddelen
