Gasthuisstraat 1 / Catharinaplaats

De laatgotische Waalse Kerk is een overblijfsel (het enige) van het Agnietenklooster, het nonnenklooster van de franciscaanse zusterorde van de heilige Agnes. Hij is gebouwd als kloosterkapel, werd na de verhuizing in 1636 van het Catharinagasthuis naar dit complex de gasthuiskerk en is sinds 1751 in gebruik bij de Waals-Hervormde Gemeente. Het is een eenvoudig eenbeukig bakstenen kerkje met driezijdige koorafsluiting.

De gotische oorsprong is vooral nog te zien aan de achter- en zuidzijde, met name in het koor en ook in de dichtgemetselde ramen aan de noordzijde.
Tijdens het bombardement bij de Slag om Arnhem in september 1944 raakte de kerk ernstig beschadigd; alleen de muren stonden nog overeind. Bij de restauratie in de periode 1950-1952 kreeg hij een nieuwe voorgevel in traditionalistische stijl, de Delftse School.

De tuitgevel wordt afgesloten door een hoge hals die als klokkentorentje dient.

In de zuidgevel is op de eerste verdieping nog de deur te zien waarmee het nonnenkoor, een tussenverdieping voor de nonnen in de kapel, verbonden was met de kloostergang naar het kloostergebouw. Het balkon is uiteraard van latere datum.
De aanzet van die oude kloostergang is duidelijk te zien in het metselwerk door de restanten van rollagen en een dichtgemetselde ingang.
De kapel lag destijds aan een ommuurde binnenhof, met daaromheen de huisjes van de zusters.

Vanwege die tussenverdieping, die rustte op 2 keer 4 pilaren en die tot 1860 in de kapel was, zijn de eerste drie westelijke vensters niet zover naar beneden doorgetrokken als de overige ramen.

Zie voor een impressie van toen deze still uit “Verborgen leven, Arnhemse Mystiek.mp4” van Arnhem 3D:

In de kapel staat een prachtige eiken preekstoel uit de renaissance (1610), afkomstig van een kerk in Susteren. Het Rijksmuseum heeft hem in bruikleen afgestaan.
Aan deze kansel ontbreken een kaarsenhouder en een zandloper (om de lengte van de preek in de gaten te houden!).

Het orgel is in 1777 vervaardigd door Carl Philipp König, orgelbouwer in Keulen. Hij was de zoon van Ludwig König die het beroemde orgel van de Stevenskerk in Nijmegen bouwde. Het staat sinds 1958 in de Waalse Kerk in Arnhem. Daarvoor bevond het zich in de Waalse Kerk in Nijmegen (in het auditorium van de Commanderie van St. Jan). Deze kerk was door oorlogshandelingen zwaar beschadigd, maar het orgel was tijdig veilig opgeslagen. Omdat die kerk niet meer herbouwd, werd en het Leichelorgel in de Arnhemse kerk bij de verwoesting van de kerk tijdens de Slag om Arnhem verbrand was, werd het uit Nijmegen verhuisd naar Arnhem.
Het orgel is in 1988 gerestaureerd.
Het orgel is een éénklaviers instrument. Door de uiterlijke kenmerken en vormgeving, waaronder ornamentiek, kan het orgel stilistisch als een Rijnlands rococo-instrument worden getypeerd.

Tegen de wand onder het orgel bevindt zich een rouwbord plugin-autotooltip__plain plugin-autotooltip_big Een rouwbord is een zwartgeverfd meestal ruitvormig houten bord met naam, titel en wapenschild van een prominente overledene met vermelding van de geboorte- en sterfdatum. De rouwborden werden op de gevel van het sterfhuis opgehangen en werden dan naderhand aan de muren van de kerk waar de overledene begraven was bevestigd. Ze zijn vrij zeldzaam; in de Franse tijd zijn veel van deze borden vernield; zij herinnerden immers aan de standen!, na de restauratie van 1952 aangeboden door het Museum van Arnhem.
Op het bord staan twee wapens. Het ene is van Mr. Quirijn Maurits VerHuell (1718-1788), Hij was schepen van Doetinchem, bewindhebber van de Oost-Indische Compagnie en gecommitteerde der Staten-Generaal. Op zijn wapen staan beugels (van het geliefde beugelspel) en weerhaken.
Het ovale wapen is van zijn echtgenote, Judith Elsabe Anna van Rouwenoort van de Ulenpas, (1739-1785). Daarop zijn drie Jacobsschelpen zichtbaar, zo goed als zeker een herinnering aan drie leden uit de familie die een pelgrimage hebben gemaakt naar Santiago de Compostella.

Eén van de drie kroonluchters dateert uit de 17e eeuw. De ander is een replica.
De middelste kroonluchter is door schenking van een gemeentelid verkregen.

Op het koor bevinden zich 3 grafzerken uit de 16e eeuw. Linksvoor de zerk van Reyner van Aeswijn, overleden in 1521. Zijn dochter was non in het St. Agnietenklooster. Linksachter een kleine zerk van jonkvrouw Percima Frans Antoni Mattheusdochter Borymer, overleden 1578. Van de grote zerk aan de rechterkant zijn de namen niet bekend.

De twee overzuilde herenbanken, en ook de doopvont en de tafel zijn door leden van de kerk geschonken in 1952.

Na het oorlogsbombardement zag een voorbijganger in de buurt van de Waalse kerk kinderen spelen met een ,,haantje van de toren“. Hij heeft de haan mee naar huis genomen. Toen er 1983 een oproep in de pers verscheen om gegevens over de Waalse Kerk, meldde deze heer zich. Na bijna 40 jaar kwam de haan niet op, maar in de kerk terug!

In het hoofdvenster is een gekleurd kerkraam te zien (onthuld door burgemeester Marcouch op 6 september 2020).

Het thema van het raam: Het leven is een pelgrimstocht:
De drie kleuren van het raam verwijzen naar drie fases van de reis van een pelgrim:
Het linker paneel is geel, de kleur van de zon en staat voor het begin van de dag en van de reis, door de akkers (het woord pelgrimeren komt uit het Latijn en betekent “door akkers gaan”).
Het middelste, groene paneel, symboliseert de ontmoetingen die de pelgrim onderweg meemaakt. Groen is de kleur van de hoop en de natuur. En de kleur van het hart.
En het derde (blauwe) paneel tenslotte staat voor het naderen van de bestemming.
Het gebogen witte lint dat alle panelen verbindt, geeft de pelgrimsweg zelf weer.
In het middelste paneel is ook (als je goed kijkt) een tekst te lezen: “On ne voit bien qu’avec le coeur. L’essentiel est invisible pour les yeux” (“Alleen met het hart kun je goed zien. Het wezenlijke is voor de ogen onzichtbaar”), een tekst uit Le Petit Prince van Antoine de Saint-Exupéry.

Het raam is geschonken door twee gemeenteleden, die zelf ervaring hebben met het lopen van een pelgrimstocht. Met dit raam hopen zij te bereiken dat de Waalse kerk (het gebouw) als kerkje behouden blijft en een centrum zal zijn van zingeving en cultuur in brede zin.
Het is een glaskunstwerk van Hermine van der Does. Het is uitgevoerd in de zogenaamde glasapplicatietechniek. Hierbij wordt het mondgeblazen gekleurde glas op een geharde glasplaat gelijmd. Het lint is gezandstraald.

Ook op het rouwbord tegen de wand onder het orgel is een verwijzing naar pelgrimstochten te zien (zie boven).

Het Cross of Nails heeft zijn geschiedenis in de Tweede Wereldoorlog toen Duitse bommen de St. Michael's Cathedral in Coventry verwoestten. Te midden van het puin nam een ​​priester drie grote dakspijkers die in de middeleeuwen waren gesmeed en bond ze met draad aan elkaar. In de verschrikkelijke nasleep die daarop volgde, schreef Provost Howard “Father Forgive” op de rookzwarte muur van het heiligdom. Het spijkerkruis is daarna wereldwijd een symbool van verzoening en vrede geworden; na de Tweede Wereldoorlog werden spijkerkruisen gepresenteerd aan Kiel, Dresden en Berlijn, steden die door geallieerde bombardementen werden vernietigd. Uit de as groeide een vertrouwen en partnerschap tussen Coventry en de Duitse steden.
In aansluiting daaraan zijn ook kerken in andere landen die verwoest zijn tijdens WO II, hierbij aangesloten en hebben zij een replica van het Cross of Nails. In Arnhem was dat de Walburgiskerk, maar toen dat gebouw niet langer meer als kerk dienst deed is het Cross of Nails overgebracht naar de Waalse kerk.
De Raad van Kerken houdt daar, voor het kruis, wekelijks het Coventry gebed voor vrede en verzoening.

De plaats van de tussenverdieping (zie hiervoor) is aan de binnenwand van het huidige gebouw nog te zien.

Veel Frans-sprekende volgelingen van Calvijn waren in het midden van de 16e eeuw naar Antwerpen gevlucht voor de vervolgingen. Na de val van Antwerpen in 1585 (een belangrijke gebeurtenis tijdens de Tachtigjarige oorlog) vluchtte een groot deel van hen naar de Noordelijke Nederlanden. In 1685 (de herroeping van het edict van Nantes) kwamen daar de Hugenoten bij.
In Arnhem mochten zij de Broerenkerk gebruiken voor hun kerkdiensten.
Toen in 1751 in de Broerenkerk een garnizoen Zwitsers werd gelegerd, mocht de Waalse kerk haar dienst houden in de Gasthuiskerk.

Nadat in 1859 de Waalse gemeente eigenaar was geworden van de kapel, is onder leiding van architect L.H. Eberson de kerk uitgebreid met een achthoekige kerkeraadskamer en is de muur bepleisterd. Typerend was toen het houten klokkentorentje op de nok van het dak en het ijzeren toegangshek met ingang aan de Walstraat (zie de foto hiernaast uit 1922). De tussenverdieping in de kapel verdween hierbij. Ook de overdekte gang aan de zuidkant van de kerk is toen gesloopt.

Door een bombardement van de geallieerden in 1944 was de kerk een ruïne geworden. De kapel is toen herbouwd onder leiding van Ir. J.B. Baron van Asbeck als architect.
Daarbij is de voorgevel versterkt maar is de kerkeraadskamer niet teruggekomen. De pleisterlaag is toen weer verwijderd zodat oude bouwfragmenten weer te voorschijn kwamen.
In 1952 wordt het kerkje plechtig weer in gebruik genomen.

Nadat het vorige orgel bij de Slag om Arnhem verbrand was en voordat het huidige orgel in de kerk werd geplaatst, heeft men enige jaren de beschikking gehad over een fraai cinema-orgel uit het Luxor-theater om de kerkdienst muzikaal te begeleiden.

Vanaf 2018 vormen de Waalse kerken een ring die onderdeel uitmaakt van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). De diensten in de Waalse Kerk worden gehouden in het Frans. in de Arnhemse Waalse kerk is er elke vierde zondag van de maand een kerkdienst.

De kerk is nu het thuis voor vier kerkgemeenschappen:

• de Eglise Wallone Arnhem Nijmegen (De Waalse Kerk)
• de Doopsgezinde gemeente Arnhem
• de Evangelische Broedergemeente (Hernhutters)
• Jansbeek Ekklesia

Ondanks dat de kapel was gerestaureerd na oorlogsbeschadigingen was het voor de jongeren een mikpunt. Pas na de bouw van het politiebureau ernaast, eind jaren 60, nam het vandalisme af.

Dit pand is aangewezen als rijksmonument.
Op de site Rijksmonumenten.nl vind je foto's.

Deze aflevering van Verliefd op Arnhem ging over dit gebouw:
Tussen Agnieten en Waalse vluchtelingen

• Reliwiki.nl
• De site van de Waalse kerk
• arneym.nl