Gebruikershulpmiddelen

Site-hulpmiddelen


spijkerstraat_134

Spijkerstraat 134 / Schoolstraat 37-63

Dit gebouw is in 1877/80 door de gemeente Arnhem gebouwd als Openbare Lagere School X. Het staat op een vrij klein rechthoekig bouwblok dat in 1876 door de gemeente werd gekocht.
De school is vermoedelijk ontworpen door de toenmalige stadsarchitect A. van Cuylenburg jr.

Wat is er te zien?

De school lag in een buurt voor de betere middenklasse. Er is dan ook veel aandacht aan details besteed.

Plattegrond

Het gebouw bestaat uit een hoge brede middenbeuk onder een afgeplat schilddak, aan weerszijden geflankeerd door twee lage zijvleugels onder plat dak.

De kopgevels

De kopgevels zijn uitgevoerd als classicistische lijstgevels met een middenrisaliet.

De voorgevel (Spijkerstraat)

De symmetrische, in bruinrode baksteen opgetrokken voorgevel bestaat uit een breed deel met een hoge bouwlaag in het midden met aan weerszijden wat terug gelegen lage zijbeuken.

De linker zijbeuk met één venster heeft een hardstenen plint met een geprofileerde bovenrand en een bloktand als kroonlijst van oranjerode verblendsteen.

Het middelste deel heeft een klassieke indeling met een plint aan de onderzijde en kroonlijst met fries aan de bovenzijde en wordt door gepleisterde lisenen aan de uiteinden en een gepleisterde middenrisaliet in tweeën gedeeld met in beide delen één vensteropening\\.

De rechter zijbeuk heeft een hardstenen plint met een geprofileerde bovenrand en een vlakke houten lijst aan de bovenzijde.
De gevel is aan de onderzijde opgetrokken in kruisverband en aan de bovenzijde in wildverband.
Wat links van het midden is een grote rechthoekige, staande, vensteropening. Hier was oorspronkelijk de hoofdingang. In de jaren 1950 is dat gewijzigd en is op die plaats dit venster gemaakt.

De achtergevel (HBS-zijde)

De achtergevel laat weer de indeling van het gebouw met een hoog middendeel en twee lage zijbeuken zien. Het hoge deel van de achtergevel heeft een met de voorgevel vergelijkbare klassieke indeling met een plint aan de onderzijde en kroonlijst met fries aan de bovenzijde. De gevel wordt door gepleisterde lisenen aan de uiteinden en een gepleisterde middenrisaliet in tweeën gedeeld met in beide delen één vensteropening.
In het middenrisaliet is op de waterlijst een nis met een sierlijst aangebracht.

De zijgevel (Schoolstraat)

De zijgevel bestaat uit de gevel van de zijbeuk en een terug gelegen deel erboven van het hogere centrale deel van het gebouw.

De gevel is geheel opgetrokken in kruisverband en wordt afgesloten door een geprofileerde houten daklijst.
In de lage gevel bevinden zich geheel links vijf en geheel rechts drie kleine rechthoekige vensters, de ramen van de toiletten. En verder drie brede vensters. De vensters in de hoge gevel zorgen voor het licht in de lokalen; de beide achterste lokalen hadden ook licht vanuit de vensters in de achtergevel.
Het hoog en terug liggende gevel van de middenbeuk wordt afgesloten door een gepleisterde kroonlijst met fries en bakgoot.

Rechts, aan de noordzijde sluit de zijbeuk aan op een wat hoger opgetrokken bouwdeel met afgeschuinde hoekgevel aan de straatzijde en een schilddak en geprofileerde goten
De gevels sluiten aan de bovenzijde af met een tandlijst in rode verblendsteen. I

Het platte dak

Op het platte deel van het schilddak staan drie schoorstenen voor de kachels waarmee de lokalen werden verwarmd. In de binnenhoeken van de lokalen bevonden zich schuin geplaatste stookplaatsen. De geclusterde rookkanalen verklaren de twee overhoeks geplaatste schoorstenen op het dak.

Het schoolplein

Aan de westkant van het gebouw, aan de Spijkerstraat, bevond zich het schoolplein.
In de tijd dat de school in gebruik was als UTS (zie hierna) bevond zich hier een grote uitbouw met een werkplaats.
Nu is het al heel lang parkeerplaats voor de buurt.

Kunstwerken op het voormalige schoolplein

Het schoolplein wordt opgesierd door kunstwerken van Carel Lanters.

Op de gevel van de zijbeuk en de aansluitende tuinmuur, over een lengte van circa vijftig meter, staat ”Overlevering” (1991).
Het bestaat uit zeven bas-reliëfs 1), met goudkleurige botanische vormen. Deze zijn afgeleid van tekeningen uit het boek Materia Medica (Geneeskundige Kruiden) van de Griekse arts Pedanius Dioscorides, circa 2000 jaar geleden geschreven.

Ook Hekwerk circa 1996, is een werk van Carel Lanters.
De basiskleur van het brede hekwerk is felblauw, met aan de bovenzijde over de hele lengte horizontale, felgekleurde, gele buizen met uitstekende bladmotieven. Het onderste deel van het hekwerk bestaat uit felgroene, metalen platen waarin langwerpige botanische vormen zijn uitgezaagd.

Het interieur

Het interieur van het gebouw dateert nog grotendeels uit 1880. Aan de gangen binnen liggen diverse gebruikskamers; er zijn ook nog prachtige houten inbouwkasten met paneeldeuren.

Wat is het weten waard?

Gangschool

School X is een gangschool.
Karakteristiek voor de gangscholen is het verbinden van de schoollokalen met een als verkeersader uitgevoerde gang (corridorprincipe).
Meestal lag deze aan de achterzijde van het gebouw, naast de speelplaats, terwijl de lokalen aan de straat lagen. Bij deze school is dat anders: hier zijn twee gangen gemaakt aan de beide buitenzijden van de het gebouw. Tussen de beide gangen liggen twee maal vier lokalen met de ruggen tegen elkaar. Zo konden in één gebouw - gescheiden! - een jongens- en een meisjesschool worden gerealiseerd.

Tot 1857 waren gangscholen niet gebruikelijk. Toen werden vooral zaalscholen gebruikt. Alle klassen – tot wel honderd leerlingen - zaten samen in één zaal.
Na de onderwijswet van 1857 werd een verdeling van de school in verschillende ‘leervertrekken’ verplicht. Aanvankelijk gebeurde dat door de zaal met houten wanden te verdelen. Mede door de stichting van rijks- en gemeentelijke HBS-en, ontwikkelde zich allengs de zogenaamde gangschool.

De omgeving van toen

School X was de eerste openbare lagere school in het Spijkerkwartier.
Bij de bouw was er nog geen sprake van de Schoolstraat (de straat is naar deze school genoemd). De ernaast (in de Schoolstraat) gelegen Lorentz-HBS kwam pas 25 jaar later.
In de Spijkerstraat, iets verder, was wel het Protestants Bestedelingenhuis.
De Brusselse huizen, aan de overkant in de Spijkerstraat, stammen uit dezelfde tijd als de school.

In gebruik als schoolgebouw

In 1877/80 was dit gebouw dus de Openbare Lagere School X.
In 1930 werd het de Openbare Lagere School XV. Die verhuisde in 1955 naar de Karel van Gelderstraat (nu C.A. Thiemestraat).
In 1957 werd het gebouw betrokken door de UTS, toen een nieuwe vorm van technisch onderwijs tussen ambachtsschool en HTS. De UTS verhuisde in 1970 naar een nieuw gebouw aan de Thorbeckestraat en ging daar verder als MTS.
Het gebouw is het oudste nog bestaande (zij het niet meer als zodanig in gebruik zijnde) schoolgebouw in het Spijkerkwartier.

Het gebruik nu

Het gebouw is nu verdeeld in acht appartementen met een slaapkamer en berging beneden en een woonkamer/keuken boven.

Gemeentelijk monument

Het gebouw is een gemeentelijk monument.

Streetview

Dit is de link naar Spijkerstraat 134 op Streetview.

1)
Voor het aanbrengen van de bas-reliëfs is de gevel eerst gepleisterd. Daarna zijn de reliëfs in het pleister gesneden; vandaar de naam bas-reliëfs
spijkerstraat_134.txt · Laatst gewijzigd: 2025/07/16 16:23 door wim