Op Spijkerstraat 187, op de hoek van de Lombardstraat, was vanaf 1891 tot 1905 café Voorwaarts gevestigd, het middelpunt van de anarchistische beweging in Arnhem.

Arnhem stond vanwege de prachtige villa’s aan lommerrijke straten in de 19e eeuw bekend als Haagje van het oosten. Renteniers en Indiëgangers streken er graag neer om hun prachtige huizen te laten bouwen. Met de bedrijvigheid kwamen ook de arbeiders naar Arnhem. Hun omstandigheden stonden in schril contrast met die van de ‘heren’ voor wie zij de huizen met zoveel vakmanschap bouwden. De arbeids- en woonomstandigheden waren erbarmelijk.

Tegen deze achtergrond ontstond overal in Europa de socialistische beweging. In Arnhem kwam de eerste socialistische politieke partij, de Sociaal Democratische Bond (SDB), rond 1885 op. Met de komst in 1891 van Adrianus van Emmenes (1857-1906) kreeg het Arnhemse socialisme een flinke impuls. Van Emmenes, van oorsprong onderwijzer, kwam over van Den Haag, waar hij propagandist was voor de SDB. Hij opende in de Spijkerstraat café Voorwaarts. Het café werd al spoedig het centrum van waaruit de Arnhemse socialisten hun propagandawerk uitvoerden. Dat gebeurde met folders en vanaf 1892 met het weekblad Voorwaarts, dat tot 1895 zou bestaan. Het blad verkondigde een revolutionair standpunt en zette zich af tegen socialisten die de sociale omstandigheden door middel van verkiezingen geleidelijk wilden verbeteren.

Regelmatig liepen de propagandatochten die vanuit café Voorwaarts werden georganiseerd uit op vechtpartijen. In de zomer van 1892 liep het uit op een confrontatie met de politie bij de Velperpoort. De rode vlag moest weg, sommeerde de politie. De socialisten weigerden. Wat volgde ging de geschiedenis in als de ‘Hakpartij bij de Velperpoort’. Het scheelde weinig of er waren doden gevallen, zwaargewonden waren er talloos. De eer van de socialisten werd gered door ‘een moedig lid der jongelingsvereniging’ die het in beslag genomen rode vaandel aan een politieagent wist te ontrukken en het doorgaf aan een kleine jongen, die koers zette naar de Spijkerstraat. Deze struikelde echter en het vaandel werd alsnog ontnomen, zowaar door een ‘burger’.

De dag na de ‘hakpartij’ ging het in de buurt van het café weer fout door ‘klabakken die buiten weer bezig waren arbeiders af te rossen’. Van Emmenes probeerde de menigte te kalmeren en sprak de woorden: ‘Het bloed der arbeiders is te kostbaar om hier door de sabelslagen der agenten door de Spijkerstraat te stromen’.

De sociale onrust van de zomer van 1892 ebde weg. Binnen de socialistische gelederen ontbrandde er een felle richtingenstrijd. De Arnhemse afdeling ging de anarchistische kant op terwijl elders het parlementaire socialisme langzaam aan kracht won. Het Arnhemse anarchisme verdween daarop rond 1905. Tegen die tijd was café Voorwaarts ter ziele gegaan en was Van Emmenes vertrokken naar elders.

• In de Wijkkrant Spijkerkwartier & Spoorhoek (blz 4) is een artikel gewijd aan de anarchisten in Arnhem en aan Café Voorwaarts.
• De VPRO heeft in de serie Het Spoor Terug een uitzending gewijd aan de Hakpartij bij de Velperpoort.