Gilde-Encyclopedie

Deze pagina is alleen-lezen. Je kan de broncode bekijken maar niet veranderen. Neem contact op met de beheerder als je denkt dat dit niet klopt.
====== Lorentz-HBS ======
**Schoolstraat 35**\\

De Lorentz H.B.S. is gebouwd in 1904-1905 naar een ontwerp van G. Versteeg, adjunct-directeur van de Dienst Gemeentewerken, in een stijl die invloeden vertoont van Berlage, rationalisme en Art Nouveau.\\ 
===== Wat is er te zien? =====
====Buiten====
De voorgevel is symmetrisch opgebouwd en bestaat uit een middenrisaliet en aan weerszijden 3 traveeën.\\
Hij is opgetrokken in rode baksteen, gemetseld in staand verband, en zeer gedetailleerd met rijke versieringen en met gebruikmaking van verschillende luxe materialen.\\
===De middenrisaliet===
De middenrisaliet is tot ca. 2m. hoogte bekleed met platen van roze-rood **Noors graniet**. \\
De ingangspartij is uitgevoerd in hetzelfde materiaal, en de deuropening is afgesloten door granieten lateien.\\ 
Ook de twee kleine rechthoekige vensters waardoor de ingangspartij wordt geflankeerd, heeft geornamenteerde granieten lateien.\\
De vensters op de eerste verdieping hebben aan de onderzijde granieten dorpels met afzaten tussen geornamenteerde granieten elementjes.

De vensters op de eerste verdieping zijn gescheiden door geprofileerde bakstenen <autott plain> <content>penanten</content> <tip> een penant ofwel muurveld is het (bakstenen) muurgedeelte tussen twee gevelopeningen</tip> </autott>, die boven en onder eindigen in **<autott plain>.<content>zandstenen</content><tip> De gebruikte zandsteen is Obernkirchener zandsteen. Obernkirchen ligt in Duitsland, ter hoogte van Enschede tussen Osnabrück en Hannover. Al sinds de 11e eeuw wordt daar zandsteen gewonnen. Obernkirchener zandsteen is in Nederland onder meer ook gebruikt bij de bouw van het Paleis op de Dam en het Vredespaleis</tip></autott>** hoekstukjes. De lateien en de bovenlichten zijn ook van zandsteen.\\
Ook tussen de bovenlichten bevinden zich penanten van baksteen, die onder en boven beëindigd worden door zandstenen blokjes. \\
Boven de penanten zijn zandstenen consoles geplaatst die de overstekende bakgoot dragen.\\
De zandstenen elementen zijn geornamenteerd.\\ 

De dubbele houten paneeldeur is voorzien van ruitjes, smeedijzeren roosters en sierbeslag.\\

Boven de ingangspartij is een dubbele ijzeren klok geplaatst.\\ 
Boven de vensters zijn twee wapenschilden van de provincie Gelderland en de stad Arnhem aangebracht, uitgevoerd in <autott plain> <content>sectiel aardewerk</content> <tip> Bij sectiel aardewerk zijn de tegels niet gebonden aan een strenge, vierkante vorm, maar zien zij eruit als onregelmatige puzzelstukken die sierlijk meebuigen met de contouren van de afgebeelde figuren; het lijkt op glas-in-lood in keramische vorm. </tip> </autott>.\\

In de hoeken van de risaliet bevinden zich aan iedere zijde twee boven elkaar geplaatste hoekvensters, gescheiden door granieten dorpels en voorzien van kwartrond gebogen ramen met glas-in-lood. 
===De andere traveeën===
Tussen de traveeën en op de hoeken zijn tot boven de gevel doorgestoken muur- en hoekdammen gemaakt, ook met een zandstenen bekroning.\\

Tussen die muur- en hoekdammen bevinden zich ruim overstekende, geprofileerde bakgoten op bewerkte klossen.\\

In de muurdammen bevinden zich op goothoogte zandstenen afwaterings-openingen met geornamenteerde zinken vergaarbakken en hemelwaterafvoeren ervoor.\\

De vensters op de begane grond bezitten een granieten onderdorpel, die is opgenomen in de granieten afdeklijst van de plint en die op de eerste verdieping hardstenen bezitten afzaten tussen geornamenteerde granieten elementen. 

Ook hier tussen de vensteropeningen geprofileerde bakstenen penanten, die boven en onder eindigen in geornamenteerde zandstenen blokjes.

De lateien boven de vensters zijn van roodbruin **<autott plain> <content>Australisch Jarrahout</content> <tip> Jarrahout is een harde houtsoorten uit West-Australië. Het is een fijndradige, donkerrode, slecht brandbare houtsoort met een bijzondere duurzaamheid. 
De Jarraboom behoort tot het geslacht Eucalyptus (ook wel bekend onder de naam “gomboom”) 
Het hout is lastig te verwerken door zijn buitengewone hardheid.
De naam Jarrahout is overgenomen van de Australische aboriginals.</tip> </autott>**.\\

===En verder===
Op de hele gevel bevinden zich ter hoogte van de eerste bintlaag kleine rechthoekige mozaïekvakjes met sectiel aardewerk. Deze worden afgewisseld met ventilatie-openingen.\\

Voor de school staat een monumentaal hekwerk, dat bestaat uit gemetselde hekpijlers met een geornamenteerde bekroning van roze graniet, waartussen zich muurtjes bevinden met ezelsruggen, bedekt met roze graniet.\\ 
Op de muurtjes staan geornamenteerde smeedijzeren hekwerken. 
Ook op de dakrand staan fraaie hekken.\\

===8 meter achter de rooilijn===
Versteeg moest woekeren met de ruimte. De straat is op zich al erg smal vergeleken met veel andere straten in het Spijkerkwartier; en de school moest een plek krijgen tussen 2 oudere schoolgebouwen in de Schoolstraat, school X op de hoek met de Spijkerstraat en school IX op de hoek met de Parkstraat.\\
Versteeg vond de Schoolstraat ook niet breed genoeg (tien meter) om de voorgevel in deze smalle straat een rol van betekenis te kunnen geven in het stadsbeeld. Hij plaatste daarom de school acht meter terug.\\ 
Ondanks dit heeft hij, “daar de Schoolstraat smal is en niet lang, zodat het gebouw niet op enige afstand beschouwd kan worden” ook nog afgezien van een kap, een hellend dak (aldus een artikel in het Bouwkundig Weekblad van 1907 van Versteeg zelf).\\
De aan de linkerzijde aangebouwde conciërgewoning links staat wel in de rooilijn, waardoor het geheel weer aansluit bij de naastliggende bebouwing.\\
====Binnen====
===Het trappenhuis===
In het centrale trappenhuis. Het trappenhuis bevindt zich een monumentale trap van het type <autott plain> <content>keizerstrap</content> <tip>Een keizerlijke trap (ook wel keizerstrap of imperiale trap) is een staatsietrap die zich bevindt in een omvangrijk open trappenhuis en begint met één steek om na een keerbordes 180° te draaien en naar de verdieping te leiden met twee steken links en rechts van en parallel aan de eerste steek (of beginnend met twee en eindigend met één) </tip> </autott>. Hij begint met één traparm in het midden, die leidt naar een bordes op halve verdiepingshoogte, van waaruit twee traparmen in tegengestelde richting naar de verdieping voeren.\\
In het verlengde van de enkele traparm leidt vanaf het bordes, tussen gemetselde borstweringen een trap naar het handtekenlokaal in de achterbouw.\\

Het trappenhuis wordt omgeven door met segmentboogarcades afgesloten galerijen.\\
De bogen en pijlers zijn voorzien van gebeeldhouwde aanzetstenen, kapitelen en basementen.\\

De enkele traparmen worden overspannen door een korfboog op de begane grond en een segmentboog op de verdieping.\\
Onder de traparmen bevinden zich doorgangen naar de achterbouw, die worden afgesloten met een vlakke liggende ellipsboog.
Het portaal van de hoofdingang bezit een segmenttongewelf.\\
Rondboogvormig afgesloten openingen geven toegang tot de gangen, waaraan beide zijden lokalen liggen, die bereikbaar zijn via segmentboogvormig gesloten deuropeningen.\\

De binnenmuren zijn tot 1,75m. hoogte opgetrokken uit witte verglaasde Silesische steen.\\ Hierboven zijn de wanden en gewelven in de vestibules en trappenhuizen geheel of gedeeltelijk bekleed met roomkleurige witte verblendsteen met toepassing van Obernkirchener zandsteen voor gewelf-, aanzetstenen en lateien.\\

De traptreden en bordesplaten zijn van Beiers graniet, waarbij de treden van de twee traparmen aan de muurzijde zijn ingemetseld en worden ondersteund door granieten consoles.\\

Alle inwendige hoeken van wanden, vloeren en gewelven zijn hol bewerkt en alle uitwendige hoeken rond afgewerkt.\\ 

=====Wat is het weten waard?=====
===De HBS===
De eerste gemeentelijke <autott plain> <content>HBS</content> <tip>De hogere burgerschool (afgekort tot H.B.S. HBS of – tegenwoordig hbs) was een Nederlandse onderwijsvorm voor voortgezet middelbaar onderwijs. Met de invoering van de Mammoetwet in 1968 werd de hbs opgevolgd door enerzijds het vijfjarige havo en anderzijds het zesjarige vwo (met daarin, als meer directe opvolger van de HBS, het zesjarige atheneum, naast het vanouds bestaande gymnasium). De laatste eindexamens voor de hbs werden in 1974 afgenomen (voor de zogenaamde "bezemklas" van de zesjarige hbs). </tip> </autott> werd in 1866 gebouwd aan het Willemsplein (HBS-B) (op de plaats waar tegenwoordig de AKU-fontein is).\\
Omdat het schoolgebouw te klein was geworden, besloot de gemeenteraad in 1904 haar te verplaatsen naar deze locatie in de Schoolstraat. (Voor het alternatief tussen de Sonsbeeksingel en de Steijnstraat werd niet gekozen omdat het bouwen op die (ruimere) locatie Fl 22.000 duurder zou zijn).\\

Vlak na de tweede wereldoorlog werd de HBS vernoemd naar oud-leerling, docent en Nobelprijswinnaar (1902) voor natuurkunde Hendrik Antoon Lorentz (1853-1928)
==Van toen naar nu==
In 1968, toen de Mammoetwet in werking trad, fuseerden de Lorentz HBS-B met andere scholen tot een nieuwe mavo-, havo- en vwo-school die de naam Lorentz Scholengemeenschap (LSG) kreeg. De Lorentz-HBS verhuisde toen naar het gebouw aan de Apeldoornseweg 210a met als dependance de Witte Villa in Park Sonsbeek.\\
In 1980-81 is de school van Arnhem Noord naar de Groningensingel in Arnhem Zuid verhuisd en vervolgens in 2020 naar een nieuwe locatie aan de Metamorfosenallee naast Station Arnhem Zuid, dichtbij de internationale school Rivers. 

===En hoe verder met het gebouw aan het Willemsplein?===
Na verhuizing van de HBS naar de Schoolstraat betrok de driejarige HBS (later de vijfjarige HBS-A) het oude gebouw. Deze HBS-A werd later omgedoopt in Thorbecke-lyceum en vertrok zelf weer in 1959 uit het gebouw aan het Willemsplein. Daarna maakte dit historische gebouw uiteindelijk plaats voor de [[aku-fontein|AKU-fontein]].

===Bekende leerlingen===
Toen de school nog aan het Willemsplein was gevestigd, heeft Lorentz (1853-1928) er op school gezeten.\\

In dit gebouw aan de Schoolstraat is de grafisch kunstenaar M.C. Escher (1898-1972) op school geweest.\\
Escher heeft zich in zijn werk bij verschillende kunstwerken laten inspireren door het centrale trappenhuis van de school met zijn arcades en granieten traptreden.\\
Op de website van [[https://www.escherinhetpaleis.nl/tentoonstelling/verwondering/|Escher in het Paleis]] wordt hierover meer verteld.\\
===Gebruik nu===
Het gebouw is ingericht voor kamerverhuur aan studenten. Er zijn woonkeukens die de studenten gebruiken om te eten of met elkaar te relaxen.\\

===De versieringen===
Het gebouw is rijk geornamenteerd door gerenommeerde kunstenaars en bedrijven.\\
De versieringen op de Jarrahouten lateien en de zandstenen aanzetstukken zijn gemaakt door de Amsterdamse beeldhouwer M.J. (Rien) Hack, die in de laatste jaren van de 19de eeuw verbonden was geweest aan het atelier van De Bazel en Lauweriks.\\
Vrijwel al het siersmeedwerk is gemaakt door de Firma Braat in Delft, de firma die in Arnhem ook de Zwanenbrug in het Sonsbeekpark heeft gemaakt.((Meer informatie over de Firma Braat is te vinden op [[http://verhalenwiki.nl/index.php?title=Braat|VerhalenWiki]].))\\
De smeedijzeren trapleuning binnen is van <autott plain> <content>Bettenhausen en Ringlever</content> <tip>Ringlever heeft zijn praktijk-opleiding genoten bij de Firma Braat. Bettenhausen en Ringlever was een kunst-smederij in Rotterdam. Een belangrijk werk van deze firma waren de toegangshekken tot de Nederlandse tuin op de Wereldtentoonstelling van 1910 in Brussel.</tip> </autott>.\\

===De constructie van de vensters===
De kozijnen zijn voorzien van schuiframen, onderramen en bovenramen. 
De bovenramen zijn dubbel, het buitenraam is vast, het binnenraam kan geschoven worden. Als je nu het binnenraam naar beneden schuift, moet de buitenlucht eerst opstijgen in de ruimte van ongeveer 5 cm tussen het buiten – en het binnenraam en komt dan enigszins voor-gewarmd in de lokalen.
=== Kantstrook ===
Voor de deur van de school is een kantstrook geplaatst, waarop staat te lezen dat de beroemde graficus Maurits Escher daar naar school ging en het karakteristieke trappenhuis van de HBS gebruikte als inspiratiebron voor een aantal van zijn beroemdste gravures.\\
De tekst op de kantstrook luidt:\\

DE GRAFICUS • MAURITS CORNELIS ESCHER (1898-1972 ) • WAS VAN 1912 TOT 1918 LEERLING VAN DEZE HBS. EEN TRAPPENHUIS ZOALS IN DIT SCHOOLGEBOUW VORMDE EEN BELANGRIJK ELEMENT IN ZIJN WERK.\\

Maurits Cornelis Escher (1898-1972) werd geboren in Leeuwarden, maar verhuisde op vijfjarige leeftijd met zijn ouders naar Arnhem, waar het gezin een huis betrok aan de Utrechtseweg. In 1912 ging Escher naar de HBS in de Schoolstraat, maar hij bleek een slechte leerling; hij zakte uiteindelijk voor zijn eindexamen. Omdat hij alleen in tekenen uitblonk, koos hij een vervolgopleiding op de School der Maatschappij voor Bouwkunde en Kunstnijverheid in Haarlem.\\
De gravures die verwijzen naar het Arnhemse trappenhuis heeft Escher gemaakt in de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog.\\

De kantstrook is op vrijdag 28 februari 2014 onthuld door wethouder Margreet van Gastel.\\


===Rijksmonument===
Dit pand is aangewezen als [[https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/516846|rijksmonument]].\\
Gilde-Encyclopedie

Gebruikershulpmiddelen

Site-hulpmiddelen

Paginahulpmiddelen
